काठमाडौँ, २१ भदौ – आज भाद्र शुक्ल तृतीयाको अवसरमा हरितालिका तीज पर्व देशभरि विशेष श्रद्धा र भक्तिपूर्वक मनाइँदैछ। हिन्दू धर्मावलम्बी महिलाहरूले देवादिदेव महादेव र पार्वतीको पूजा आराधना गर्दै व्रत बस्छन्, जसले परिवारमा सुख, शान्ति र समृद्धि ल्याउँछ भन्ने धार्मिक विश्वास छ।
पौराणिक कथनअनुसार, हिमालय पुत्री पार्वतीले महादेवलाई पति प्राप्त गर्न गौरीघाटमा कठोर तपस्या गरेकी थिइन्। पार्वतीको तपस्याले महादेवलाई प्रसन्न गराएपछि उनले महादेवलाई पति प्राप्त गरिन्। हिमालयले पार्वतीको इच्छा विपरीत विष्णुसँग विवाह गरिदिन खोजेपछि पार्वती आफ्ना साथीहरूसँग मिलेर हरिण गराइन्, जसबाट ‘हरितालिका’ पर्वको सुरुवात भएको मानिन्छ। संस्कृतमा ‘हरित’ को अर्थ हरण गरिएको र ‘आलिका’ को अर्थ साथी हुन्छ।
तीज व्रतको महत्त्व नारीहरूको मात्र नभई सम्पूर्ण परिवारको कल्याणका लागि रहेको धर्मशास्त्रीहरूको मत छ। व्रतका तीन प्रकार छन् – निराहार, जलाहार, र फलाहार। स्वास्थ्यले साथ नदिनेले फलाहार पनि गर्न सकिन्छ, र यसरी व्रत बस्नाले पनि मनोकामना पूरा हुने विश्वास छ।
धर्मशास्त्रविद् गौतमका अनुसार, “व्रत बस्दा आत्माको रक्षा गर्नुपर्छ।” तीजको व्रतले मात्र श्रीमान्को दीर्घायुको कामना गर्ने होइन, यसले अटल सौभाग्य, सन्तान प्राप्ति, र असल वरको खोजीका लागि पनि गरिने शास्त्रीय विधान भएको बताइएको छ। नारीले परिवारको अभिभावकका रूपमा व्रत बस्ने भएकाले पुरुषले पनि व्रत बस्न सक्ने प्रचलन रहेको छ।
तीजको व्रत धार्मिक दृष्टिकोणले मात्र होइन, पारिवारिक सुख र शान्तिका लागि पनि महत्वपूर्ण रहेको बताइन्छ। यस व्रतलाई हिन्दू मात्र नभई मानव मात्रका लागि पनि भएको धर्मशास्त्रविद् तोयराज नेपालले जानकारी दिएका छन्। उनले भने, “यो व्रत नगर्दा दोष लाग्छ, गरेमा फल प्राप्त हुन्छ, यो नित्य र नैमित्तिक दुवै खालको हो।”
महिलाहरूले दर खाने परम्परा तीजको अनिवार्य अङ्ग मानिन्छ। भाद्र शुक्ल द्वितीयाको रात दर खाने समयको रूपमा तोकिएको छ, र महिलाहरूले व्रत बस्नुअघि विशेष खानपान गरेर तयारी गर्छन्। माइती पक्षले छोरीचेलीलाई बोलाई दर खुवाउने परम्परा पुरानो समयदेखि चलिआएको छ।
तर, पछिल्लो समयमा तीज पर्वमा विकृति देखिन थालेको छ। महिनौँअघिदेखि दर खाने, महँगा गरगहना र पोसाक प्रदर्शन गर्ने जस्ता क्रियाकलापले तीजको मौलिक संस्कृतिलाई बिथोल्ने गरेको संस्कृतिविद्हरू बताउँछन्। यस्ता विकृतिहरूले पर्वको वास्तविकता हराउँदै गएकोले रोक्नुपर्नेमा धर्मशास्त्रीहरूले जोड दिएका छन्।
तीज पर्व औपचारिक रूपमा भाद्र शुक्ल तृतीयादेखि ऋषि पञ्चमीसम्म मनाइन्छ। तृतीयाका दिन हरितालिका व्रत, चौँथीका दिन गणेश पूजा, र पञ्चमीका दिन सप्तऋषि र अरुन्धतीको पूजा गरी तीज पर्वको समापन गरिन्छ। नेपाली नारीहरूले यो पर्वलाई आफ्नो मौलिक संस्कृतिको रूपमा श्रद्धा र उत्साहपूर्वक मनाउने गरेका छन्।
