आज उपत्यकामा रातो मच्छिन्द्रनाथको भोटो जात्रा मनाइँदैछ, जुन यस क्षेत्रको प्रमुख र लामो जात्राहरू मध्ये एक हो। गुठी संस्थानका अनुसार, अपराह्न ४ बजेपछि रातो मच्छिन्द्रनाथको रथका चारै कुनाबाट बहुमूल्य रत्नहरू जडित भोटो देखाइने कार्यक्रम छ। यस कार्यक्रममा राष्ट्रपति लगायत अन्य उच्चपदस्थ व्यक्तिहरूको उपस्थिति रहने अपेक्षा गरिएको छ।
भोटो देखाएपछि, तीन महिनासम्म चलेको रथयात्रा औपचारिक रूपमा सम्पन्न हुनेछ। यस परम्पराअनुसार, भोटो देखाइसकेपछि रातो मच्छिन्द्रनाथको रथलाई खटमा राखेर बुङ्मती पुर्याइन्छ। त्यहाँ रथलाई छ महिना राखेपछि पुनः साइत हेरी पाटनको मच्छिन्द्रबहालमा ल्याइन्छ। यो चक्र अनुसार, रातो मच्छिन्द्रनाथको रथलाई छ महिना पाटन र छ महिना बुङ्मतीमा राख्ने चलन रहेको छ।
मच्छिन्द्रनाथ जात्रा करिब १६ सय वर्षअघि सुरु भएको मानिन्छ र यस जात्राको सम्बन्ध खेतीकिसानीसँग जोडिएको छ। यो जात्रा वैशाख शुक्ल प्रतिपदादेखि असार शुक्ल चौथीसम्म चल्छ, जहाँ ३२ हात अग्लो रथलाई बाजागाजासहित ललितपुरका विभिन्न टोलहरूमा परिक्रमा गराइन्छ। मच्छिन्द्रनाथलाई सहकालका देवताका रूपमा हिन्दू तथा बौद्ध धर्मावलम्बीहरूले पूज्दै आएका छन्, र यसको सुरुवात भक्तपुरका राजा नरेन्द्रदेवले अनिकालपछि सहकाल ल्याउन गराएको मानिन्छ।
हिन्दूहरू मच्छिन्द्रनाथलाई सन्त गुरु करुणामयको रुपमा पूजा गर्छन् भने बौद्धहरू यसलाई ‘पद्मपाणि’, पञ्चबुद्धमध्येका चौथो बुद्धका रुपमा मान्छन्।
भोटो जात्रासँग सम्बन्धित विभिन्न किंवदन्तीहरू पनि छन्। एक किंवदन्ती अनुसार, नागराज कर्कोटककी रानी आँखा नदेख्ने रोगबाट पीडित थिइन् र उनको उपचारका लागि कर्कोटकले वैद्यको खोजी गरेको थियो। अर्को किंवदन्तीमा, एक किसान र अर्को व्यक्तिबीच भोटोको स्वामित्वलाई लिएर विवाद भएको उल्लेख गरिएको छ। तेस्रो किंवदन्ती अनुसार, राजा वरदेवको शासनकालमा लागेको अनिकाल हटाउन मच्छिन्द्रनाथलाई उपत्यकामा ल्याइएको थियो।
यसरी, रातो मच्छिन्द्रनाथको भोटो जात्रा धार्मिक आस्था, संस्कृति र किंवदन्तीहरूको मिश्रणको रुपमा उपत्यकामा हर्षोल्लासपूर्वक मनाइन्छ।
