नेपालको नेवार समुदायले वर्षभरि विभिन्न धार्मिक तथा सांस्कृतिक पर्वहरू उल्लासका साथ मनाउँदै आएका छन्। यस्तै पर्वहरूमध्ये गणेश चौथी, जसलाई नेपाल भाषामा चथा: भनिन्छ, महत्वपूर्ण चाडहरूमध्ये एक हो। यो चाड प्रत्येक वर्ष भाद्र शुक्ल चौथीका दिन मनाइने गरिन्छ। यस दिनको प्रमुख विशेषता भनेको भगवान गणेशको विशेष पूजा गर्नु हो, जसलाई चथा: देवता भनेर पनि चिनिन्छ।
गणेश चौथीको दिन भक्तपुरको ऐतिहासिक नवदुर्गा गणमा भगवान गणेशको उत्पत्ति भएको मानिन्छ, त्यसैले यस पर्वलाई गणेश चौथीको रूपमा पनि चिनिन्छ। यस दिन बिहानैदेखि भक्तजनहरू नजिकका गणेश मन्दिरहरूमा पुगेर पूजाआजा, आराधना, र भगवान गणेशको प्रसाद ग्रहण गर्ने गर्छन्। विशेषगरी भक्तपुर, कीर्तिपुर, पाटन लगायतका नेवार समुदायका क्षेत्रहरूमा यो पर्वको धूमधाम देख्न पाइन्छ।
चथा: पुजा विशेषतः साँझ चन्द्रमा उदाएपछि गरिन्छ। चन्द्रमाको दर्शन नगरी गणेशको पूजा गर्ने प्रचलनको पछाडि एउटा पुरानो किंवदन्ती रहेको छ। कथा अनुसार, भगवान गणेशको रुप माथि चन्द्रदेवले खिल्ली उडाएपछि क्रुद्ध भएर गणेशले चन्द्रलाई श्राप दिए। श्राप अनुसार, चथा:को दिन चन्द्रमा हेर्ने जो कोहीलाई चन्द्र दोष लाग्ने र उनलाई मिथ्या आरोपको शिकार हुनुपर्ने थियो। यो श्रापले गर्दा धेरैले चन्द्रमाको दर्शन गर्न छोडे। चन्द्रदेवले आफ्नो गल्तीको महसुस गरी गणेशसँग क्षमा मागेपछि गणेशले श्राप केही कम गर्दै भने, “चथा:को दिन मात्र चन्द्रमालाई हेर्दा दोष लाग्नेछ, अन्य दिनमा चन्द्रदर्शन निषेध हुनेछैन।”
यसै श्रापकै कारण आजसम्म पनि भक्तपुरको थिमी लगायत नेवार समुदायमा गणेश चौथीको दिन चन्द्रमालाई हेर्न नहुने प्रचलन चल्दै आएको छ। द्वापर युगमा भगवान श्रीकृष्णले चथा:को दिन चन्द्रमा हेरेर चन्द्र दोष लाग्दा स्यमन्तक मणिको चोरी र प्रसेनको हत्याको मिथ्या आरोपमा पर्नुभएको थियो। पछि भगवान गणेशको पूजा गरेपछि मात्र उहाँ उक्त दोषबाट मुक्त हुनुभएको थियो। त्यसैबेलादेखि चथा:को दिन भगवान गणेशको पूजा गरेर चन्द्र दोषबाट मुक्तिका लागि क्षमा माग्ने परम्परा कायम रहिआएको छ।
यदि कुनै कारणले गणेश चौथीको दिन चन्द्रमा हेरियो भने पनि भक्तजनहरू गणेशको विशेष पूजा गर्दै चन्द्र दोष नलागोस् भनी प्रार्थना गर्ने चलन रहेको छ।
